قدس آنلاین: در چنین روزی یعنی ششم ماه مبارک رمضان سال ۲۰۱هـ. بیعت امام رضا علیه السلام برای ولایت عهدی که مامون خلیفه عباسی ایشان را بدان مجبور کرد و یکی از مهمترین مسائل تاریخی به شمار می رود، اعلام شد.

مامون عباسی دو سال پس از عهده داری قدرت، به نامه نگاری با امام رضا(ع) پرداخت و برای پذیرش ولی عهدی بر ایشان فشار وارد می کرد؛ امام به درخواست او پاسخ ندادند تا اینکه ایشان را به قتل تهدید کرد.

اهداف مأمون عباسی از ولایت عهدی امام رضا(ع)

مأمون عباسی خیال می کرد راه خروجش از بحران سیاسی که او را احاطه کرده بود، وادار کردن امام رضا(ع) به پذیرش ولیعهدی و مشارکت در امور دولت است. او می خواست از این طریق اوضاع آشفته اطراف خود را آرام کرده و بر مشروعیت حکومت خود بیفزاید. از طرف دیگر به دنبال آن بود تا امام رضا(ع) را ازپایگاه های خود در مدینه منوره و عراق دور ساخته و مخالفان خود به ویژه شیعیان را تضعیف کند.

هنگامه عرضه ولایت عهدی به امام رضا(ع) توسط مأمون

 اباصلت هروی روایت می کند که مأمون به امام رضا(ع) عرضه داشت: یابن رسول الله، قد عرفت فضلک وعلمک وزهدک وورعک وعبادتک، وأراک أحقّ بالخلافة منّی. ای فرزند رسول خدا، من به فضل و علم و زهد و تقوا و عبادت تو آگاهم و تو را برای خلافت نسبت به خود سزاوارتر می بینم.

امام رضا(ع) فرمود:«بالعبودیة لله عزّ وجلّ افتخر، وبالزهد فی الدنیا أرجو النجاة من شرّ الدنیا، وبالورع عن المحارم أرجو الفوز بالمغانم، وبالتواضع فی الدنیا أرجو الرفعة عند الله عزّ وجلّ» به عبادت و بندگی خدای عزوجل افتخار می کنم، با زهد در دنیا به نجات از شر دنیا امید دارم، با تقوای از محارم امید کسب غنایم دارم و با تواضع در دنیا رفعت منزلت نزد پروردگار عزوجل را امید دارم.

مامون گفت: إنّی قد رأیت أن أعزل نفسی عن الخلافة وأجعلها لک وأبایعک. تصمیم گرفته ام از خلافت کناره گیری کنم، آن را برای تو قرار دهم و با تو بیعت کنم.

امام رضا(ع) فرمود:«إن کانت الخلافة لک وجعلها الله لک، فلا یجوز أن تخلع لباساً ألبسک الله وتجعله لغیرک، وإن کانت الخلافة لیست لک، فلا یجوز لک أن تجعل لی ما لیس لک». اگر خلافت برای تو بوده و خداوند آن را برای تو قرار داده است، جایز نیست که تو لباسی را که خداوند به تو پوشانده است را بیروی آوری و به دیگری دهی، واگر خلافت از آن تو نبوده، تو نمی توانی چیزی که برای تو نیست را برای من قرار دهی.

مأمون گفت: فإن لم تقبل الخلافة ولم تحب مبایعتی لک، فکن ولی عهدی لتکون لک الخلافة بعدی. اگر خلافت را نمی پذیری و دوست نداری که من با تو بیعت کنم، ولی عهدی مرا بپذیر تا پس از من خلافت از آن تو باشد.

امام(ع) فرمود: «والله لقد حدّثنی أبی عن آبائه، عن أمیر المؤمنین، عن رسول الله(صلی الله علیه وآله): إنّی أخرج من الدنیا قبلک مقتولاً بالسمّ مظلوماً، تبکی علیّ ملائکة السماء وملائکة الأرض، وأُدفن فی أرض غربة إلی جنب هارون الرشید» به خدا سوگند، پدرم از پدرانش و ایشان از امیرالمؤمنین و ایشان از رسول خدا(صل الله علیه وآله) نقل کرده است که من پیش از تو با سم کشته می شوم و مظلومانه دنیا را ترک می کنم. آن هنگام ملائکه آسمان و زمین بر من گریه خواهند کرد و در سرزمینی غریبه در کنار هارون الرشید دفن خواهم شد.

این گفتگو با اصرار مأمون بر پذیرش ولیعهدی از سوی امام ادامه می باید تا اینکه با عصبانیت برخاسته و خطاب به ایشان می گوید: فبالله أقسم لأن قبلت ولایة العهد وإلّا أجبرتک علی ذلک، فإن فعلت وإلّا ضربت عنقک. به خدا سوگند اگر ولایت عهدی را بپذیری که هیچ اما اگر نپذیری تو را وادار خواهم کرد و اگر باز نپذیری گردن تو را خواهم زد.

امام رضا(ع) فرمود: «قد نهانی الله عزّ وجلّ أن ألقی بیدی إلی التهلکة، فإن کان الأمر علی هذا فافعل ما بدا لک، وأنا أقبل ذلک، علی أنّی لا أولّی أحداً، ولا أعزل أحداً، ولا أنقض رسماً ولا سنّةً، وأکون فی الأمر من بعید مشیراً» خدای عز وجل از اینکه خود را به هلاکت اندازم مرا نهی کرده است. اگر چنین است پس می پذیرم اما به شرط آنکه کسی را عزل و نصب نکنم، هیچ رسم و سنتی را نقض نکنم و در هیچ کار حکومتی دخالت نکنم.(الامالی شیخ صدوق).

زمان و نحوه اعلام بیعت

سرانجام علی رغم اکراه و از روی اجبار، بیعت با امام رضا(ع) برای ولایت عهدی مأمون در ششم ماه مبارک رمضان سال ۲۰۱ هـ. اعلام شد.

در این روز مأمون نشسته و برای امام(ع) دو پشتی بزرگ فراهم کرده بود؛ پس امام با لباس سبز درحالی که عمامه به سر و شمشیر در دست داشت بر جایگاه خویش نشست. مامون به پسر خود عباس گفت تا اولین نفری باشد که با امام بیعت می کند. پس امام دست خود را به گونه ای بالا بردند که پشت دستشان مقابل صورت خود و کف دست روبه مردم بود. مأمون گفت: دست خود رابرای بیعت بگشائید.

ایشان فرمود: «پیامبر(ص) اینگونه بیعت می کردند». پس مردم با ایشان بیعت کردند در حالی که دستشان بالای تمام دست ها بود(کتاب الارشاد شیخ مفید).

خطبه امام رضا(ع) در روز بیعت

مأمون به امام رضاعلیه السلام عرض کرد: برا مردم خطبه ای بخوانید و سخن بگوئید. ایشان پس از حمد و ستایش خدای تعالی فرمود: «إنّ لنا علیکم حقّاً برسول الله، ولکم علینا حقّاً به، فإذا أنتم أدّیتم إلینا ذلک وجب علینا الحقّ لکم» بر شما به واسطه رسول خدا(ص) برای ما حقی و نیز برای شما بر ما حقی است؛ هرگاه شما حق ما را ادا کردید، رعایت حق شما نیز برما لازم است.

پس از مراسم بیعت و ولایت عهدی امام رضا(ع) مأمون عباسی برخی تغییرات از جمله تبدیل لباس سیاه عباسی به لباس سبز علوی و ضرب سکه به نام امام رضا(ع) را انجام داد.

انتهای پیام/